ابن‌مردویه ابوبکر احمد بن موسی اصفهانیاِبْنِ مَرْدویه، ابوبکر احمد بن موسی بن مردویه ابن فورک (۳۲۳- ۲۴ رمضان ۴۱۰ق/۹۳۵-۲۳ ژانویه ۱۰۲۰م)، از محدثان بزرگ اصفهان می‌باشد. ۱ - خانواده اهل علموی در خاندانی اهل دانش به دنیا آمد، چنانکه پدرش ابوعمران و برادرش ابوعبدالله محمد نیز از محدثان و عالمان اصفهان بودند. [۳]
مافروخی، مفضل، محاسن اصفهان، ج۱، ص۲۹، به کوشش جلال‌الدین طهرانی، تهران، چاپخانه مجلس.
[۴]
ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، حوادث و وفیات ۳۸۱-۴۰۰ق، ج۱، ص۳۶۱، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۸م.
۲ - تحصیلابن مردویه ظاهراً در اصفهان پرورش یافت و در همان‌جا به تحصیل پرداخت. سپس برای شنیدن حدیث به دیگر شهرها رفت. در سفری به عراق، در بصره و کوفه دانش آموخت و در ۳۴۹ق در بغداد بود و مدت اقامت وی در عراق روشن نیست، اما می‌دانیم که در ۳۵۱ق در اهواز بوده است که شاید این تاریخ مربوط به بازگشت وی از عراق باشد. [۵]
سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۳، ص۲۳۹، به کوشش عبدالرحمان معلمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
[۶]
ابن نقطه، محمد، التقیید، ج۱، ص۱۹۹، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۷]
ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، ج۱۶، ص۱۳، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۳ - اساتیداز مشایخ او سلیمان بن احمد طبرانی، ابوالشیخ اصفهانی، حمزه اصفهانی، عبدالباقی ابن قانع، ابوبکر ابن کامل، ابوبکر احمد بن سلیمان نجاد، ابوسهل ابن زیاد قطان، دعلج بن احمد سجزی، ابواحمد عسال و نیز پدرش را می‌توان نام برد. [۸]
سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۱، ص۲۸۴، به کوشش عبدالرحمان معلمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
[۹]
ابن نقطه، محمد، التقیید، ج۱، ص۱۹۹، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۱۰]
ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، ج۱۶، ص۲۷۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۱۱]
ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، ج۱۷، ص۳۰۸، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۴ - شاگردانکسان بسیاری نیز از ابن مردویه بهره برده‌اند که ابونعیم اصفهانی ابومنصور محمد بن احمد ابن شکرویه، ابوالخیر محمد بن احمد بن رَرا، احمد بن عبدالرحمان ذکوانی، عبدالرحمان، عبدالوهاب و عبیدالله پسران محمد بن اسحاق ابن منده و عبدالرزاق بن عمر شایان ذکرند. [۱۲]
خوارزمی، موفق، مقتل الحسین (ع)، ج۱، ص۷۰، به کوشش محمد سماوی، نجف، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م.
[۱۳]
ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۱، ص۵۶۰، عبدالله بن جابر - عبدالله بن زید، به کوشش شکری فیصل و دیگران، دمشق، ۱۴۰۲ق، ۱۹۸۱م.
[۱۴]
ضیاء مقدسی، محمد، المستخرج من الاحادیث المختاره، ج۱، ص۱۸۵، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
[۱۵]
ابن نقطه، محمد، التقیید، ج۱، ص۱۹۹، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۱۶]
ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، ج۱۷، ص۳۱۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۵ - حدیث شناسیدرباره تبحر ابن مردویه در حدیث وسعه روایت وی باید گفت که او از حافظان بزرگ بوده و نیز از مشایخ بسیاری بهره برده است و از این رو وی را همانند حاکم نیشابوری و طبرانی دانسته‌اند، چنانکه، به گفته ذهبی، ابن مردویه چندان دارای علو سند بود که گویی بخاری را درک کرده باشد و نیز باید گفت که در برخی منابع حدیثی از وی با عناوینی چون «ملک الحفاظ» و «طراز المحدثین» یاد شده است. [۱۸]
خوارزمی، موفق، المناقب، ج۱، ص۵۴، به کوشش مالک محمودی، قم، ۱۴۱۱ق.
[۲۰]
ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، ج۱۷، ص۳۶، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۲۱]
ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، ج۱۷، ص۳۰۸-۳۱۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۶ - آثار۶.۱ - خطیالامالی ، که مورد استفاده ابن شهر آشوب در مناقب [۲۲]
ابن شهر آشوب، محمد،، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۲۲۲، قم، چاپخانه علمیه.
قرار گرفته و بخشی از آن به صورت خطی در کتابخانه ظاهریه موجود است. [۲۳]
ظاهریه، خطی (حدیث)، ج۱، ص۱۱۰.
[۲۴]
فهرس مجامیع المدرسة العمریة، به کوشش یاسین محمد سواس، ج۱، ص۵۸۱، کویت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
همچنین مرویاتی از طبرانی و ابوالشیخ اصفهانی که ابن مردویه آنها را برگزیده است، [۲۵]
سمعانی، عبدالکریم، ج۱، ص۱۶۶، التحبیر، به کوشش منیره ناجی سالم، بغداد، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
[۲۶]
سمعانی، عبدالکریم، التحبیر، ج۲، ص۱۳، به کوشش منیره ناجی سالم، بغداد، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
در کتابخانه ظاهریه نگهداری می‌شود. [۲۷]
فهرس مجامیع المدرسة العمریه، ج۱، ص۳۷۳، به کوشش یاسین محمد سواس، کویت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
[۲۸]
فهرس مجامیع المدرسة العمریه، به کوشش یاسین محمد سواس، ج۱، ص۴۲۱-۴۲۲، کویت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
[۲۹]
فهرس مجامیع المدرسة العمریه، ج۱، ص۴۳۷، به کوشش یاسین محمد سواس، کویت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
[۳۰]
فهرس مجامیع المدرسة العمریه، ج۱، ص۵۷۵ -۵۷۶، به کوشش یاسین محمد سواس، کویت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
۶.۲ - آثار یافت نشدهدر میان آثار یافت نشده او، ۳ کتاب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که بخشهایی از آنها در منابع بعدی نقل شده است: ۶.۲.۱ - تاریخ اصبهانتاریخ اصبهان، [۳۱]
رافعی، عبدالکریم، التدوین فی اخبار قزوین، ج۱، ص۲، به کوشش عزیزالله عطاردی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
که مورد استفاده ابونعیم اصفهانی در ذکر اخبار اصبهان، سمعانی در الانساب [۳۴]
سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۱، ص۶۸، به کوشش عبدالرحمان معلمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
[۳۵]
سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۱، ص۱۶۰، به کوشش عبدالرحمان معلمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
، ابن نقطه در الاستدراک [۳۶]
ابن نقطه، محمد، الاستدراک، ج۱، ص۱۹، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
[۳۷]
ابن نقطه، محمد، الاستدراک، ج۱، ص۲۰، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
و التقیید [۳۸]
ابن نقطه، محمد، التقیید، ج۱، ص۲۳۶، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۳۹]
ابن نقطه، محمد، التقیید، ج۱، ص۲۷۰، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
، یاقوت در معجم البلدان، [۴۰]
یاقوت، بلدان، ج۱، ص۱۰۶.
[۴۱]
یاقوت، بلدان، ج۳، ص۸۷۳.
ابن نجار در ذیل، [۴۲]
ابن ایبک، احمد، المستفاد من ذیل تاریخ بغداد، ص۳۳۸، به کوشش محمد مولود خلف، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
ذهبی در تذکرة [۴۳]
ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، ج۳، ص۸۸۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
[۴۴]
ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، ج۳، ص۹۷۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
و سیر [۴۵]
ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، ج۱۴، ص۴۶۳، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۴۶]
ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، ج۱۵، ص۵۵۴، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
و ابن حجر در لسان المیزان [۴۷]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۱، ص۱۱۷، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۹ق.
[۴۸]
ابن حجر عسقلانی، احمد، لسان المیزان، ج۱، ص۲۶۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۹ق.
قرار گرفته است. ابن مردویه در این کتاب به جرح و تعدیل روات نیز پرداخته و ظاهراً بر آن بوده است که از آنان حدیثی مسند نقل کند. [۵۰]
ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، ج۱۶، ص۱۲۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۵۱]
ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، ج۱۶، ص۴۰۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۶.۲.۲ - تفسیر القرآنتفسیر القرآن [۵۳]
ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، ج۱۷، ص۳۱۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
این کتاب مورد استفاده ابن کثیر در تفسیر [۵۴]
ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۲، ص۱۲، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۷۰م.
[۵۵]
ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۲، ص۱۸، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۷۰م.
و البدایه، [۵۶]
ابن کثیر، البدایه، ج۱، ص۹۱.
[۵۷]
ابن کثیر، البدایه، ج۱، ص۹۶.
ابن جزری در اسنی المطالب، [۵۸]
ابن جزری، محمد، اسنی المطالب، ج۱، ص۱۰۰، به کوشش محمد هادی امینی، اصفهان، ۱۴۰۰ق.
[۵۹]
ابن جزری، محمد، اسنی المطالب، ج۱، ص۱۰۱، به کوشش محمد هادی امینی، اصفهان، ۱۴۰۰ق.
ابن حجر در الاصابه [۶۰]
ابن حجر عسقلانی، احمد، الاصابه، ج۳، ص۱۷۷، بیروت، دارالکتب العلمیة.
[۶۱]
ابن حجر عسقلانی، احمد، الاصابه، ج۳، ص۲۹۶، بیروت، دارالکتب العلمیة.
[۶۲]
ابن حجر عسقلانی، احمد، الاصابه، ج۶، ص۲۰، بیروت، دارالکتب العلمیة.
و سیوطی در الدر المنثور [۶۳]
سیوطی، الدر المنثور، ج۱، ص۱۲، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۶۴]
سیوطی، الدر المنثور، ج۱، ص۱۶، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
واقع شده است، که از این کتاب با عنوان التفسیر المسند یاد و طریق روایی آن را ذکر کرده است، [۶۵]
رودانی، محمد، صلة الخلف، ج۱، ص۱۷۰، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۶.۲.۳ - مناقب علیمناقب علی (ع)، که ظاهراً کتاب مفصلی بوده است. [۶۶]
ابن شهر آشوب، محمد، معالم العلماء، ج۱، ص۱۲۶، به کوشش عباس اقبال، تهران، ۱۳۵۳ق.
وی در این کتاب به گردآوری اسانید مختلف احادیث پرداخته، چنانکه حدیث «ان علیّاً خیر البشر» را با بیش از ۴۰ سند روایت کرده بوده است. [۶۷]
ابن طاووس، احمد، بناء المقالة الفاطمیه، ج۱، ص۱۴۸، به کوشش علی عدنانی غریفی، قم، ۱۴۱۱ق.
این کتاب مورد استفاده ابن شهر آشوب در مناقب، [۶۸]
ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی طالب، ج۱، ص۹، قم، چاپخانه علمیه.
[۶۹]
ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۷، قم، چاپخانه علمیه.
علی ابن طاووس در الطرائف و الیقین، احمد ابن طاووس در بناء المقالة الفاطمیه، [۷۳]
ابن طاووس، احمد، بناء المقالة الفاطمیه، ج۱، ص۱۹۸، به کوشش علی عدنانی غریفی، قم، ۱۴۱۱ق.
[۷۴]
ابن طاووس، احمد، بناء المقالة الفاطمیه، ص۲۱۲، به کوشش علی عدنانی غریفی، قم، ۱۴۱۱ق.
عمادالدین طبری در کامل، [۷۵]
عمادالدین طبری، حسن، کامل بهائی، ج۱، ص۱۶۷، قم، ۱۳۷۶ق.
[۷۶]
عمادالدین طبری، حسن، کامل بهائی، ج۱، ص۲۲۷، قم، ۱۳۷۶ق.
اربلی در کشف الغمه، [۷۷]
اربلی، علی، کشف الغمه، ج۱، ص۶۶، بیروت، دارالاضواء.
[۷۸]
اربلی، علی، کشف الغمه، ج۱، ص۱۴۱-۱۴۷، بیروت، دارالاضواء.
علامه حلی در نهج الحق [۷۹]
علامه حلی، حسن، نهج الحق، ج۱، ص۲۱۴، به کوشش عین‌الله ارموی، قم، ۱۴۰۷ق.
[۸۰]
علامه حلی، حسن، نهج الحق، ج۱، ص۲۲۵، به کوشش عین‌الله ارموی، قم، ۱۴۰۷ق.
و ابن حاتم شامی در الدر النظیم [۸۱]
ابن حاتم شامی، یوسف، الدر النظیم، ج۱، ص۱۰۲، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
قرار گرفته است. همچنین در برخی از منابع حدیثی، بی‌آنکه نامی از کتابی خاص برده باشد، پاره‌هایی از اینگونه احادیث نقل شده که می‌تواند مربوط به همین کتاب باشد [۸۲]
القاب الرسول و عترته، همراه مجموعه نفیسه، ص۲۱۴، قم، ۱۴۰۶ق.
[۸۳]
«القاب الرسول و عترته»، همراه مجموعه نفیسه، ج۱، ص۲۲۳، قم، ۱۴۰۶ق.
[۸۴]
دیلمی، شهردار، مسند الفردوس، ج۲، ص۱۱۶-۱۱۷، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
[۸۵]
ابن جوزی، عبدالرحمان، الموضوعات، ج۱، ص۳۵۰، به کوشش عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۸۶]
هاشم بن محمد، مصباح الانوار، ج۱، ص۵، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
[۸۷]
منتجب‌الدین رازی، علی، الاربعون حدیثاً، ج۱، ص۲۵، قم، ۱۴۰۸ق.
[۸۸]
جوینی، ابراهیم، فرائد السمطین، ج۱، ص۱۷۸، به کوشش محمد باقر محمودی، بیروت، ۱۴۰۰ق/ ۱۹۸۰م.
گفتنی است که وی خطبه شقشقیه را نیز روایت نموده است. [۸۹]
راوندی، قطب‌الدین، منهاج البراعة، ج۱، ص۱۳۱-۱۳۲، به کوشش عبداللطیف کوهکمری، قم، ۱۴۰۶ق.
ابن مردویه طرق حدیث طیر را نیز در یک جزء روایی جمع کرده بود که ابن کثیر [۹۰]
ابن کثیر، البدایه، ج۷، ص۳۵۴.
از آن یاد کرده است.۶.۲.۴ - آثار دیگراز دیگر کتابهای ابن مردویه می‌توان: المستخرج علی البخاری، المستخرج علی مسلم، الامثال، اولاد المحدثین، التشهد وطرقه و الفاظه و العلم را نام برد [۹۱]
ابن ماکولا، علی، الاکمال، ج۷، ص۱۹۷، بیروت، نشر ممد امین دمچ.
[۹۲]
ابن نقطه، محمد، التقیید، ج۱، ص۱۹۹، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۹۳]
ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، ج۱۷، ص۳۱۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۹۴]
سمعانی، عبدالکریم، التحبیر، ج۱، ص۳۸۵، به کوشش منیره ناجی سالم، بغداد، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
[۹۵]
ابوموسی مدینی، «زیادات»، همراه الانساب المتفقه ابن قیسرانی، ج۱، ص۱۹۶، به کوشش دیونگ، لیدن، ۱۸۶۵م.
[۹۶]
تبصرة العوام، منسوب به مرتضی ابن داعی رازی، ج۱، ص۲۷۱، به کوشش عباس اقبال، تهران، ۱۳۶۴ش.
همچنین دو نسخه از کتابی با عنوان معجم البلدان در کتابخانه‌های آصفیه و مرکزی تهران موجود است که به وی نسبت داده شده، [۹۸]
مرکزی، خطی، ج۱، ص۲۹۶۱.
اما در انتساب نسخه کتابخانه مرکزی به ابن مردویه تردید است، زیرا در آن (برگ ۲ الف)ف) از کسانی که در سده‌های متأخر می‌زیسته‌اند، نام برده شده است.۷ - نوهابن مردویه نوه‌ای به نام ابوبکر احمد بن محمد بن احمد بن موسی (۴۰۹- ۴۹۸ق/۱۰۱۸- ۱۱۰۵م) داشته که به ابن مردویه صغیر مشهور بوده است. وی در اصفهان از مشایخی همچون ابونعیم اصفهانی بهره برد و کسانی چون ابوطاهر سلفی از وی حدیث شنیدند و سلفی او را توثیق کرده است.، ذهبی از آثار او یک جزء روایی در طرق حدیث «طلب العلم فریضة...» یاد می‌کند. [۹۹]
سلفی، احمد، معجم السفر، ج۱، ص۱۱۳، به کوشش بهیجه حسنی، بغداد، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
[۱۰۰]
ابن نقطه، محمد، التقیید، ج۱، ص۱۹۸، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۱۰۱]
ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، ج۴، ص۱۲۱۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
[۱۰۲]
ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، ج۱۹، ص۲۰۷- ۲۰۸، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۸ - فهرست منابع(۱) ابن ایبک، احمد، المستفاد من ذیل تاریخ بغداد، به کوشش محمد مولود خلف، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. (۲) ابن جزری، محمد، اسنی المطالب، به کوشش محمد هادی امینی، اصفهان، ۱۴۰۰ق. (۳) ابن جوزی، عبدالرحمان، الموضوعات، به کوشش عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۴) ابن حاتم شامی، یوسف، الدر النظیم، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۵) ابن حجر عسقلانی، احمد، الاصابه، بیروت، دارالکتب العلمیة. (۶) ابن حجر عسقلانی، احمد،، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۹ق. (۷) ابن شهر آشوب، محمد، معالم العلماء، به کوشش عباس اقبال، تهران، ۱۳۵۳ق. (۸) ابن شهر آشوب، محمد،، مناقب آل ابی طالب، قم، چاپخانه علمیه. (۹) ابن طاووس، احمد، بناء المقالة الفاطمیه، به کوشش علی عدنانی غریفی، قم، ۱۴۱۱ق. (۱۰) ابن طاووس، علی، الطرائف، قم، ۱۴۰۰ق. (۱۱) ابن طاووس، علی، الیقین، به کوشش انصاری، بیروت، ۱۴۱۰ق، ۱۹۸۹م. (۱۲) ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، عبدالله بن جابر - عبدالله بن زید، به کوشش شکری فیصل و دیگران، دمشق، ۱۴۰۲ق، ۱۹۸۱م. (۱۳) ابن کثیر، البدایه. (۱۴) ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۷۰م. (۱۵) ابن ماکولا، علی، الاکمال، بیروت، نشر ممد امین دمچ. (۱۶) ابن نقطه، محمد، الاستدراک، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۱۷) ابن نقطه، محمد، التقیید، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۱۸) ابوموسی مدینی، «زیادات»، همراه الانساب المتفقة ابن قیسرانی، به کوشش دیونگ، لیدن، ۱۸۶۵م. (۱۹) ابونعیم اصفهانی، احمد، ذکر اخبار اصبهان، به کوشش ددرینگ، لیدن، ۱۹۳۱-۱۹۳۴م. (۲۰) اربلی، علی، کشف الغمه، بیروت، دارالاضواء. (۲۱) «القاب الرسول و عترته»، همراه مجموعه نفیسه، قم، ۱۴۰۶ق. (۲۲) تبصرة العوام، منسوب به مرتضی ابن داعی رازی، به کوشش عباس اقبال، تهران، ۱۳۶۴ش. (۲۳) جوینی، ابراهیم، فرائد السمطین، به کوشش محمد باقر محمودی، بیروت، ۱۴۰۰ق/ ۱۹۸۰م. (۲۴) خوارزمی، موفق، مقتل الحسین (ع)، به کوشش محمد سماوی، نجف، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م. (۲۵) خوارزمی، موفق، المناقب، به کوشش مالک محمودی، قم، ۱۴۱۱ق. (۲۶) دیلمی، شهردار، مسند الفردوس، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۲۷) ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، حوادث و وفیات ۳۸۱-۴۰۰ق، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۸م. (۲۸) ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م. (۲۹) ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۳۰) رافعی، عبدالکریم، التدوین فی اخبار قزوین، به کوشش عزیزالله عطاردی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م. (۳۱) راوندی، قطب‌الدین، منهاج البراعة، به کوشش عبداللطیف کوهکمری، قم، ۱۴۰۶ق. (۳۲) رودانی، محمد، صلة الخلف، به کوشش محمد حجی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م. (۳۳) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالرحمان معلمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م. (۳۴) سمعانی، عبدالکریم، التحبیر، به کوشش منیره ناجی سالم، بغداد، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م. (۳۵) سلفی، احمد، معجم السفر، به کوشش بهیجه حسنی، بغداد، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م. (۳۶) سیوطی، الدر المنثور، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۳۷) ظاهریه، خطی (حدیث). (۳۸) ضیاء مقدسی، محمد، المستخرج من الاحادیث المختاره، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۳۹) علامه حلی، حسن، نهج الحق، به کوشش عین‌الله ارموی، قم، ۱۴۰۷ق. (۴۰) عمادالدین طبری، حسن، کامل بهائی، قم، ۱۳۷۶ق. (۴۱) فهرس مجامیع المدرسة العمریه، به کوشش یاسین محمد سواس، کویت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م. (۴۲) مافروخی، مفضل، محاسن اصفهان، به کوشش جلال‌الدین طهرانی، تهران، چاپخانه مجلس. (۴۳) مرکزی، خطی. (۴۴) معجم البلدان، منسوب به ابن مردویه، نسخه خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، شم ۳۹۶۵. (۴۵) منتجب‌الدین رازی، علی، الاربعون حدیثاً، قم، ۱۴۰۸ق. (۴۶) هاشم بن محمد، مصباح الانوار، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۴۷) یاقوت، بلدان. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن مردویه»، ج۴، ص۱۷۵۱. |